Kemaliye ve Kapı Tokmakları

Erzincan’ın Kemaliye ilçesine bağlı Başbağlar köyünden olan bizim sevgili Adil Ayık ile Faruk Parto;  her daim gönül kapılarını bizlere özen ve güleryüzle açan iki arkadaşımızdır. Onların yürek kapılarındaki bu naiflik bakın taaa nerelerden geliyor...

Erzincan`ın Kemaliye ilçesinde  kapı tokmakları motifleri ve sesleriyle bin yıllık bir tarihin kapısını aralıyor. Derin kanyonlar arasında uzanan bir vadiye yerleşmiş küçük ve şirin bir ilçe olan Kemaliye`de gözünüze ilk çarpan şey ahşap yapılar ve bu yapıların kapıları üzerindeki tokmaklardır. Kemaliye`nin binlerce yıllık tarihini ve sosyolojik yapısını anlatan kapı tokmakları kentin göze çarpan en belirgin özelliklerinden biri.


Geleneklere göre bir eve gelen misafir kapı tokmağını çalışına göre karşılanıyor. Ev sahibi tokmak sesine göre misafirin kim olduğunu anlıyor. Kapı tokmağının sesi gelenin kadın mı yoksa erkek mi olduğunu haber veriyor. Eğer misafir büyük tokmağı kullanır ve ses tok ve gür çıkarsa gelen kişi erkek ama diğerine göre ince daha az sesi olan küçük tokmak kullanılırsa gelen kişi kadındır.

Kapı tokmaklarının mesajları bunlarla sınırlı değil. Tokmaklar üzerindeki motiflerin de bir anlamı var. Örneğin lamba motifli bir kapı tokmağı evin ocağı sönmesin hayat daim olsun anlamını taşıyor.
Kuş motifi kullanılmışsa bu da ev sahibinin gurbette bir yakınının olduğu ve haber beklediği anlamına geliyor.
Sağa sola ayrılan ve kuş kafasını andıran motifler evin Müslüman bir aileye ait olduğunu vurguluyor.
Öküz motifi ise ailenin birlik olduğunu simgeliyor.
Kapı tokmaklarında akrep yılan gibi motiflerde var. Bu motifler Şaman kültüründen kalma. Yılan motifleri genellikle anahtar delikleri çevresinde bulunuyor ve bu motifteki kilide anahtar sokulunca şeytanın o eve giremeyeceğine inanılıyor.
Akrep motifi olan evlerde ise cinin şeytanın barınamayacağı inancı var.
Kemaliye`nin sokaklarında ve köylerinde dolaşırken, evlerin kapılarındaki buraya has kapı tokmaklarını farkedeceksiniz.

Hemen hemen her evin kapısında, boyları ve sesleri farklı iki ayrı tokmak var. Evin sahibi, kapısında "Tak" sesini duyunca, yani yukarıdaki tokmak çalınınca bir erkeğin, aşağıdaki küçük halka "Tık"layınca da, gelenin bir kadın ya da köyden birisi olduğunu anlıyor. Sacdan yapılan, bu el yapımı kapı tokmakları, "dibinin aynası" denilen kısımlarıyla birlikte, emek isteyen geleneksel bir el sanatı. Tek bir kapı tokmağının, ustayı bir hafta uğraştırdığı oluyor.

İyi ki varsınız sevgili Adil Ayık ve sevgili Faruk Parto, gönül kapınızı hep iyi eller çalsın...